Nazwali siebie „Pogranicze”. Nazwa „Pogranicze” przejęta została od
nazwy ziemi, którą zamieszkują. Miejsca, które od niepamiętnych czasów
nosi miano pogranicza. Tu, śpiewanie tzw. wielogłosem łączy dwie
narodowości: Polaków i Litwinów oraz tworzy - mimo pewnych odrębności -
wspólny obszar, zarówno muzyczny jak i kulturowy. Mówi się o nich
„Pogranicze” z Szypliszk. To dookreślenie "z Szypliszk", dokładnie
przenosi nas na teren północno- wschodniej Polski i umiejscawia na
Suwalszczyźnie. I choć członkowie zespołu, mówiąc o swojej
przynależności bardziej posługują się nazwą swojej parafii - Becejły,
to jednak większość wsi, z których pochodzą należy do gminy Szypliszki.
W Szypliszkach też znajduje się Świetlica Gminna (wcześniej Gminny
Ośrodek Kultury), która sprawuje pieczę nad zespołem. W historii
zespołu jest to miejsce, od którego „wszystko się zaczęło”. W 1980 roku
kierownikiem GOK-u została pani Waldemara Malinowska. Pierwszym
posunięciem pani Malinowskiej było rozeznanie się, czy w terenie
znajdują się osoby, które śpiewają pieśni ludowe. Na jej zaproszenie
odpowiedziało kilka kobiet. Niestety po kilku próbach zespół się
rozpadł. 9 maja 1981 r. w GOKu
w trakcie akademii podczas obchodów Dnia Zwycięstwa, na prośbę Jana
Rusinowskiego - prezesa ZBOWiDu (uroczystość połączona była z walnym
zebraniem ZBOWiDu) wystąpili z pieśniami żołnierskimi Józef i Tadeusz
Murawscy. Silny głos dwójki młodych mężczyzn ponownie skierował myśli
pani Waldemary ku powołaniu zespołu. Próba jego utworzenia w oparciu o
tę dwójkę młodych śpiewaków, okazała się trafnym wyborem. Józef i
Tadeusz Murawscy skupili wokół siebie grupę znanych im dobrych
śpiewaków i tak w połowie maja 1981 zapadła decyzja o powstaniu
zespołu. Pierwszymi członkami i
organizatorami zespołu były panie: Waldemara Malinowska - dyrektor GOK,
Pierwszy skład zespołu (zdjęcie z roku 1984, od
lewej): Aniela Murawska, Eugenia Krzyżewska, Józef Murawski, Helena
Chmielewska, Tadeusz Murawski, Eugenia Sawicka, Tadeusz Zygmunt,
Leokadia Bujnowska, Eugeniusz Grzymkowski, Anna Dubińska, Alfons
Obuchowski, Irena Koncewicz oraz kapela w składzie: Franciszek Racis i
Jan Rusinowski -skrzypce, Jan Tomaszewski -akordeon, Wacław Orzechowski
-bęben.

Zespół „Pogranicze” na Festiwalu Kapel i Śpiewaków
Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą w 1998 r. (Od lewej): Eugenia
Krzyżewska, Edward Grygieńć, Zofia Rusinowska, Tadeusz Murawski, Zofia
Polakowska, Józef Murawski, Helena Chmielewska, Eugeniusz Grzymkowski,
Jolanta Jakubowska, Józef Luty, Aniela Murawska, Czesław Luty, Janina
Borkowska, Robert Luty, Anna Dublińska, Jan Staśkiewicz, Irena Koncewicz
Leokadia
Bujnowska i Aniela Murawska z Majdanu, Irena Koncewicz z Jeziork,
Janina Borkowska z Szypliszk oraz Tadeusz Murawski z Białobłot i Józef
Murawski z Postawelka. Był to trzon zespołu, do którego w krótkim
czasie przystąpili następni, m.in. Jan Chudziuk z Postawelka i
Eugeniusz Grzymkowski z Szypliszk. Poproszono organistę - pana
Zdzisława Wasilewskiego z kościoła
w Becejłach o kierownictwo
muzyczne zespołu. Od tej pory akompaniament akordeonu towarzyszył
wykonywanym pieśniom. Próby odbywały się głównie w niedziele, gdy nie
pracowano w polu i gospodarstwie. Pierwszy występ odbył się w Gminnym
Ośrodku Kultury w Szypliszkach w dniu 22 lipca 1981 roku z Okazji
Święta Odrodzenia Polski. W krótkim czasie zespół wystąpił na IV
Suwalskim Jarmarku Folklorystycznym w Węgorzewie, gdzie nastąpiła
konfrontacja zespołu z innymi grupami. Podczas tego pierwszego
wojewódzkiego występu zespół nie zdobył jeszcze uznania, jednakże
zwrócił uwagę na siebie dzięki swojej manierze wykonawczej – czyli
śpiewowi wielogłosowemu. Później dołączyli do zespołu m. in. Anna
Dubińska z Andrzejewa, Helena Chmielewska z Białobłot, Eugenia
Krzyżewska z Kociołk, Eugenia Sawicka z Jeziork, Tadeusz Zygmunt z
Żyrwin, Czesław i Julianna Lutowie z Szołtan, Alfons Obuchowski z
Puńska, Wacław Orzechowski i Zofia Polakowska z Suwałk (pochodzący z
gminy Szypliszki). Powiększył się również skład instrumentalny kapeli:
doszło dwóch skrzypków - Franciszek Racis z Jasionowa (pierwsze
skrzypce) i Jan Rusinowski z Postawelka (drugie skrzypce). Po dwóch
latach współpracy opuścił zespół organista a jego miejsce zajął
akordeonista Jan Tomaszewski z Przejmy Wielkiej, który stał się zarazem
kierownikiem muzycznym zespołu. W tym składzie zespół występował do
1987 r. - do roku, który stał się przełomowym dla zespołu.

Podczas obrzędu „Chodzenie z Ewangelią”,
Regionalny Sejmik Teatrów Wiejskich
w Stoczku Łukowskim k. Siedlec 1990 rok.

Zespół śpiewa Ojcu Świętemu, (były klasztor
kamedułów, obecnie Dom Pracy Twórczej)
w Wigrach k. Suwałk 9 czerwca 1999roku.
Głównym sprawcą przemiany jaka dokonała się w zespole był Józef
Murawski. Zawsze zaangażowany, pierwszy zrozumiał wartość stworzenia
autentycznego zespołu, reprezentującego tradycję swojej ziemi. Zespół w
1987 r. został wytypowany na Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków
Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą. Jeszcze przed kazimierskim festiwalem
zespół wybrał Józefa Murawskiego na kierownika zespołu. W 1988 roku
powstała nowa grupa muzyków, do której kolejno dołączali Józef Luty z
Słobódki i Jan Staśkiewicz z Suwałk. Od tej pory śpiew brzmiał "a
capella" i jak mówili członkowie zespołu „wtedy poczuliśmy pełnię
głosu, gdyż wcześniej ciężko było śpiewać z akordeonem”. Muzykanci
natomiast od tej pory grają muzykę do tańca. Jak mówi Józef Murawski,
wyjazd do Kazimierza pomógł mu zrozumieć, na czym polega wartości
śpiewu rodzimego. Po przeczytaniu konkursowego regulaminu, posłuchaniu
innych zespołów występujących w Kazimierzu i wypowiedzi jury
zrozumiał, że najbardziej wartościowe jest to, co rodzime i sposób
wykonywania zgodny z tradycją. Od początku istnienia zespół śpiewał
wielogłosem, czyli manierą charakterystyczną tylko dla tego małego
obszaru Suwalszczyzny (w Polsce jest to drugi po Podhalu region, gdzie
występuje wielogłos, choć jest on całkowicie odmienny od
podhalańskiego). Należało teraz jeszcze zweryfikować repertuar zespołu.
Od tego czasu zespół śpiewa tylko pieśni, które występowały na tym
terenie. Rozpoczął się też okres wyjazdów zespołu poza województwo
suwalskie i poza granice kraju (pierwszy wyjazd zagraniczny na Litwę do
Wilna i Mariampola odbył się w dniach 13-17.11.89). Dostrzeżenie
zespołu, jego autentyczności docenione zostało między innymi wieloma
nagraniami. Były one wielokrotnie emitowane przez I i II program
Polskiego Radia oraz rozgłośnie regionalne, a także przez TVP.

Skład „Pogranicza” z 2001 roku (zdjęcie wykonane
podczas XX-lecia zespołu). Stoją od lewej: Agnieszka Kotnarowska,
Radosław Sadowski, Helena Chmielewska, Jan Murawski, Eugenia
Krzyżewska, Henryk Szumski, Leokadia Gibowicz, Józef Murawski, Danuta
Korejwo, Eugeniusz Grzymkowski, Aniela Murawska, Edward Grygieńć,
Konstancja Lutyńska, Wacław Jaśkiewicz, Anna Dubińska, Józef Luty,
Irena Koncewicz, Leon Racis. Siedzą od lewej: Artur Wasilewski, Marta
Murawska, Emilia Kotnarowska, Katarzyna Murawska, Dorota Urynowicz,
Barbara Urynowicz, Marta Staśkiewicz, Sławomir Urynowicz, Kamil
Wasilewski, Łukasz Bobrowski.

Polka nad jeziorem Ingiel w Becejłach, 2001 rok.
Kolejnym etapem w historii zespołu było zorganizowanie przez Józefa
Murawskiego grupy dziecięcej. Realizację pomysłu rozpoczął od zebrania
dzieci z okolicznych wsi. W 1988 r. powstało „Małe Pogranicze”. Dogodną
sytuacją, wykorzystaną w pracy z dziećmi była możliwość kontaktu z
dorosłym zespołem. Dzieci, czekając na swoją próbę, uczestniczyły w
próbach dorosłych, przysłuchując się i przypatrując, jak to starsi
śpiewają. Wówczas to urzeczywistnił się wcześniejszy pomysł
przedstawiania miejscowych obrzędów. To właśnie dzieci stały się
głównymi „aktorami” w owych spektaklach.
W kolejności powstały: „Chodzenie z Allelują”,
„Chodzenie z Ewangelią”, „Herody”, „Jasełka”. „Małe Pogranicze” zdobyło
uznanie podczas częstych wystepów w szkołach, domach kultury,
kościołach, zarówno w swoim regionie jak i poza granicami województwa
podczas licznych wyjazdów. Zespołowi przyznano wiele nagród i
wyróżnień. Kolejną dziedziną, która została dostrzeżona i nad którą
zespół rozpoczął pracę były tańce. Dzięki sugestiom Mirosława
Nalaskowskiego z Regionalnego Ośrodka Kultury i Sztuki w Suwałkach
(przez te wszystkie lata dobrej duszy dla zespołu i pomocnej
ręki) do badań nad tańcem został zaproszony etnochoreolog, dr
Dariusz Kubinowski (pracownik Uniwersytetu im. M. Curie-Skłodowskiej w
Lublinie). Wspólne poszukiwania przyczyniły się do „odkrycia” tańców
tego regionu. Wkrótce znalazły się one w repertuarze „Pogranicza”. Gdy
zespół dziecięcy przekształcił się z biegiem czasu w grupę
młodzieżową, w ich repertuarze również znalazły się tańce.
Potwierdzeniem i uznaniem pracy nad odtworzeniem i wykonywaniem zgodnym
z tradycją tańców - jest zdobyta przez zespół Nagroda
Główna „Taneczny Krąg” na Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego
Tańca Ludowego w Rzeszowie w 1995 r.

Obecny skład zespołu (2005r.). Stoją od lewej:
Eugenia Krzyżewska, Helena Chmielewska, Edward Grygieńć, Leokadia
Gibowicz, Danuta Korejwo, Henryk Szumski, Aniela Murawska, Józef
Murawski, Konstancja Lutyńska, Jan Chudziuk, Anna Dubińska, Irena
Koncewicz, Józef Luty, Leon Racis. Siedzą od lewej: Bartosz Jaśkiewicz,
Radosław Sadowki, Waldemar Aneszko, Agnieszka Kotnarowska, Katarzyna
Murawska, Elwira Liszewska, Karolina Dorał, Kinga Dorał, Kamil
Wasilewski, Artur Wasilewski.

Przed kościołem parafialnym w Becejłach , 2005r.
Dorosłe „Pogranicze” wraz z „Małym Pograniczem” w wielu miejscach w
Polsce wspólnie występowało przy różnych okazjach. Jednym z
najważniejszych był nasz koncert w Filharmonii Narodowej w 1999r, gdy
warszawskiej publiczności mogliśmy zaprezentować nasze pieśni i tańce.
Wiele nagród, które zespół zdobył (w tym I nagroda w Kazimierzu nad
Wisłą, nagroda im. Oskara Kolberga przyznana przez Ministra Kultury i
Sztuki) spowodowało, że zespół stał się szczególną wizytówką kultury
regionalnej Suwalszczyzny.
Zapewne z tego powodu zespół został wybrany, by w
trakcie pobytu papieża Jana Pawła II w dn. 8.06.1999r. na Wigrach
zaśpiewać półgodzinny koncert polskich pieśni z Suwalszczyzny. Zespół
poczuł się wielce zaszczycony tym wyróżnieniem.
Pisząc o koncertach, występach obu zespołów, należy
jeszcze wspomnieć o udziale w innego typu inicjatywach kulturalnych. Są
to przedsięwzięcia muzyczne i teatralne, takie jak: cykl seminariów pt.
„Małe ojczyzny” organizowane przez Teatr Wiejski Węgajty (m.in. w 1996
r. zespół uczestniczył w warsztatach muzycznych- pieśni wielkopostnych
prowadzonych przez światowej sławy dyrygenta Francuza A. Peresa);
seminaria etnomuzykologiczne połączone z warsztatami muzycznymi i
prezentacjami organizowanymi przez Fundację „Muzyka Kresów” z Lublina,
czy też spotkaniach prezentujących kulturę różnych narodów
organizowanych przez Ośrodek „Pogranicze - Sztuk, Kultur, Narodów” w
Sejnach ( to tylko część przedsięwzięć, w których zespół uczestniczył).
„Pogranicze” otwarte jest na wszelkie inicjatywy, które próbują
prezentować kulturę ludową w jej różnych aspektach. Tak jak dla wielu
innych zespołów ludowych i dla „Pogranicza” ważny jest udział w
koncertach, na festiwalach, gdzie jest scena i są widzowie. Jednak to,
co wyróżnia zespół spośród wielu tego typu zespołów - to ich żywy
udział w życiu becejlańskiej parafii.

Trzon zespołunad jeziorem Mały Szelment (2005r.), od
lewej: Józef Murawski – kierownik zespołu, Aniela Murawska – solistka,
Józef Luty – szef kapeli.
Swoim śpiewem uświetniają wiele uroczystości
związanych ze świętami kościelnymi, ich śpiew towarzyszy wielu różnym
nabożeństwom (nabożeństwa majowe, Gorzkie Żale, Dni Krzyżowe)
jak i podczas czuwania przy zmarłym i w ostatniej drodze na cmentarz.
Tego rodzaju podejście do śpiewu uświadamia, że choć jego
wszechobecność już nieodwracalnie odeszła, to śpiew nadal może być
ważny i żywy. I jeśli się spojrzy na zespół „Pogranicze” przez pryzmat
ich wsi, parafii, regionu to można dostrzec te elementy, które świadczą
o zachowaniu ciągłości tradycji, i są po prostu częścią ich życia. Na
tej becejlańskiej ziemi, wśród tych ludzi dostrzec można jeszcze jedność
wszechświata, współzależność wszystkich zjawisk i ingerencję Bożą w
każdej rzeczy.
Mirosław Nalaskowski - opiekun merytoryczny
przy słupie granicznym z kierownikiem zespołu.
|